Brigade op het Sophianum

Reizend door het glooiende Limburgse heuvellandschap zijn we op weg naar het Sophianum, een brede scholengemeenschap voor de hele regio in Zuid-Limburg. Alle docenten hebben deze middag een studiemiddag over het slimmer organiseren van hun onderwijs, zodat de school de komende jaren beter bestand is tegen de voortgaande krimp.

Onderweg komen we een horde fietsende leerlingen tegen die een vrije middag tegemoet gaan. Deze horde zal de komende jaren sterk verminderen vanwege demografische krimp in dit gebied nabij de grens met België.

Vijf ervaringsdeskundigen vanuit IIO delen op deze studiemiddag hun ervaringen met onderwijsvernieuwing en denken mee in het onderzoek naar een nieuw onderwijskundig model op het Sophianum. Dit onderzoek biedt ook interessante aanknopingspunten voor andere scholen in een soortgelijke situatie.

De rek is eruit

Welke mogelijkheden zijn er om binnen de voorziene krimpsituatie op het Sophianum kwalitatief goed onderwijs te blijven bieden? Dat is de prangende vraag die de directie van de academische opleidingsschool Sophianum aan enkele docenten stelde. De onderzoeksgroep bestond uit vijf docenten en ging in 2010 voortvarend aan de slag met het ontleden van de vraag en uitvoeren van het onderzoek.

De afgelopen jaren was de krimp van leerlingen nog te overzien, een kaasschaafbeleid volstond nog net. De rek is er echter uit.

Hoe kan het onderwijs op een andere manier, vanuit de inhoud en het beoogde doel van kwalitatief goed onderwijs, opgebouwd worden? De sterke punten van het Sophianum wil de school uiteraard vasthouden: de goede sfeer, veiligheid en algemene zorg voor de leerlingen; en de goede examenresultaten, docenten, uitleg en lesinhoud.

Ontwikkeling zien ze in de intensivering van ICT (eigen device voor leerlingen en meer digitalisering en moderne media in school) en het versterken van de persoonlijke ontwikkeling op maat van leerlingen.

Bouwstenen voor krimpbestendig onderwijskundig model

De onderzoeksdocenten benoemden bouwstenen zoals sturing van leerfuncties door de docent, context van het leren, leeromgeving, groepssamenstellingen en ordening van het curriculum (voor hele mindmap zie bijlage). Alle bouwstenen legden ze vervolgens langs de ‘krimpmeetlat’ om een beeld te krijgen van mogelijkheden en consequenties van innovaties op deze vlakken. De directie maakt op basis van deze onderbouwing keuzes voor het nieuw te vormen onderwijsmodel van het Sophianum.

De onderzoeksgroep sprak met andere (IIO-)scholen (Vathorst College, Het Ravelijn, Bataafs Lyceum, Corlaer College , Bernardinuscollege,  Reynaert College) en nam voorbeelden voor invulling van hun bouwstenen mee naar Limburg. Denk bijvoorbeeld aan functiedifferentiatie en werken in teams van divers personeel, stagiairs of studenten; flexibeler lesgeven aan groepen van verschillende grootte en niveau; inzet van ICT en elektronisch toetsen; inzet van videolessen; vakken (geïntegreerd) in modulevorm aanbieden en variëren met instructies.

Wat namen de docenten mee van IIO-ervaringen?

Tijdens de studiemiddag verspreidden alle 120 docenten zich over de vier IIO-workshops.

Alexandra Smeets en Cynthia Veerman van het Connect College vertelden over hun ontwikkeling naar gepersonaliseerd leren. Hun ervaring over het flexibeler omgaan met groepen, lestijd, ruimtes sprak aan. Verschillende vormen van (korte) instructie en de ruimtes die daarvoor nodig zijn gaven inzicht in de benodigde leeromgeving. De docenten van Sophianum waren ook benieuwd naar het invoeren van keuze-uren en hoe dat in de praktijk bij het Connect College gaat.

Jan Jongeneelen gaf als extern projectleider van ‘t Ravelijn inzicht in het werken op leerpleinen gecombineerd met open opdrachten die vaak meerdere vakken omvatten. Het begrip ‘klas’ is niet meer van toepassing als je in grotere groepen werkt  met onderwijsassistenten. Het gebruik van de ELO en ICT is essentieel om de leerlingen te volgen en op maat te bedienen.

Jan Jaap Wietsma van het Greijdanus College in Zwolle vertelde over zijn ervaringen met videolessen, de samenwerking met andere scholen (randvoorwaarden, vinden van collegascholen) en de reacties van leerlingen en docenten.

Videolessen kunnen worden ingezet voor gezamenlijke lessen met meerdere klassen op afstand, korte instructies voor specifieke groepen, slim omgaan met kleiner wordende groepen bij bepaalde vakken en om externe kennis (hoorcolleges, internationale experts) in huis te halen.

Met de inzet van zelf gemaakte filmpjes kunnen leerlingen in verschillende rollen in de les ingezet worden (tutors), ook tijdens lessen of buiten het primaire proces. Rola Hulsbergen, bovenschools projectleider van Leerlingen voor Leerlingen vertelde over de meerwaarde van het maken van filmpjes en de verschillende scenario’s voor de inzet van filmpjes en leerlingen in de les.

Omslag in denken en doen

Het management van het Sophianum heeft de voorgestelde bouwstenen langs de krimpmeetlat gelegd, de ervaringen van andere scholen meegewogen en de volgende bouwstenen aangewezen om mee verder te gaan:

• Keuze-uren invoeren
• Hoorcolleges inzetten
• Brede inzet van leerlingen (rolwisselend onderwijzen)
• Brede inzetbaarheid ELO en ICT
• Groepen slim combineren door verschillende niveaus of vakken bij elkaar te zetten
• Flexibeler omgaan met groepen/lestijd/ruimtes

Maar met deze bouwstenen ben je er nog niet. Het feit dat het onderzoek door eigen docenten is uitgevoerd, draagt bij aan afstemming van de ideeën op de (on)mogelijkheden in deze school. De stap tijdens deze studiemiddag was vervolgens om de docenten kennis te laten maken met de ervaringen in andere scholen. Welke kansen en mogelijkheden zien zij vervolgens om in hun lessen mee verder te gaan?

Wat de docenten in deze onderzoeksgroep vooral bijblijft is de werkwijze van actie-onderzoek die zij hebben aangeleerd. “Ik ben de afgelopen jaren op een veel kritischere manier naar mijn eigen manier van lesgeven gaan kijken. Vanuit het onderzoek stelde ik mezelf steeds meer vragen en deed ik inspiratie op bij andere scholen die al enkele stappen verder waren op verschillende gebieden. Dat zou ik iedere docent toewensen!”, aldus een van de onderzoeksdocenten op het Sophianum.

Deze werkwijze van continu bevragen en verbeteren van de eigen kwaliteit van lesgeven is een sterke basis (voor alle docenten) om het vliegwiel van vernieuwing mee op gang te brengen, én te houden, tijdens krimp of in andere situaties.

Deze inzet van IIO sluit goed aan bij de andere samenwerkingsverbanden in Limburg, zoals de Bendecafés. Het uitvoerige onderzoek van de werkgroep biedt ook veel handvatten voor andere scholen in een soortgelijke situatie.

Dit onderzoek is hier te bekijken. Het onderwijskundig model van het Sophanium vind je hier. De presentaties van de brigadiers zijn ook te bekijken:

– Jan Jaap over Videolessen
– Jan Jongeneelen over Onderwijsteams
– Rola Hulsberngen over Leerlingen voor Leerlingen

Wil je ook dat Innovatiebrigadiers bij jou op school langskomen om hun ervaringen met onderwijsvernieuwing te delen? Neem dan contact met ons op!