Persoonlijk leren op het Connect College

Veerman: “De kwaliteit van het vwo-onderwijs kon in mijn ogen beter en bovendien hadden we last van krimp: leerlingaantallen liepen terug. Daarnaast gaven leerlingen ook aan dat ze de lessen erg saai vonden: ‘Soms heb ik meer wiskundetijd nodig in plaats van veel lessen Nederlands. Dan kan ik dat vak ook beter halen….’ We hadden een voorbeeld gezien van Kunskapsskolan in Zweden waar gepersonaliseerd leren centraal stond. Zo wilden we op onze school ook aan de slag.”

Het doel is om beter aan te sluiten bij de behoefte van leerlingen. Ook willen we iedere leerling meer uitdagen om eruit te halen wat erin zit. Veerman omschrijft haar eigen drijfveer als volgt: “Ik vind dat naar school gaan zin moet hebben, op ieder niveau. Ik weet dat we niet iedereen op individueel niveau kunnen uitdagen, maar ik schaam me diep als we in de bovenbouw nog steeds de werkwoordspelling met ‘d’ en ‘t’ uitleggen, waarbij 98% van de klas zich verveelt. Ik wil inspiratie bieden, want het kan beter en het moet beter.”

Achteraf kun je zeggen dat het asbestprobleem op het Connect College een geluk bij een ongeluk is geweest. Het heeft als hefboom voor vernieuwing gewerkt. De school moest het in één klap zonder een groot deel van de lokalen stellen, en gebruikte gymlokalen ter vervanging. De noodzaak was groot om te experimenteren met andere manieren van lesgeven.

De discussie van toen heeft de kiem gelegd voor een veel persoonlijker vorm van onderwijs aanbieden. Vandaag de dag is dat zo’n succes gebleken, dat docenten niet meer terug willen naar de oude situatie.

De voorbereidingen in het vwo waren net gestart voor de nieuwe manier van onderwijs geven en het vwo-team en de directie spraken over het ‘wat en waarom’. Plotseling moest een groot gedeelte van de school worden afgesloten vanwege de asbest. Dat betekende dat docenten in gymzalen les moesten gaan geven aan grotere groepen leerlingen. Meerdere groepen van hetzelfde niveau werden bij elkaar gezet met hun docenten, dat bleek een meerwaarde te bieden door de afwisseling van instructie en individuele begeleiding door de leerkrachten.

Dit concept wilde het kernteam verder uitwerken, ook rekening houdend met de fysieke leeromgeving in de school. Voor het gepersonaliseerde onderwijs was een grotere ruimte nodig, in combinatie met kleinere afgesloten ruimtes voor instructie.

Op een gegeven moment stuurde de teamleider een mail naar alle docenten met de oproep: ”wie wil er meedenken over deze nieuwe manier van lesgeven?”. Daar was veel animo voor: er waren 54 aanmeldingen! Met een kernteam zijn de details, met verschillende didactische werkvormen en instructie, uitgewerkt. Ook is een bijeenkomst georganiseerd om alle docenten en ouders te informeren, en natuurlijk zijn leerlingen ook meegenomen in wat hen te wachten stond. Vanaf het schooljaar 2013-2014 werken de vwo 2/3 groepen vanuit dit gedachtengoed.

Uitgangspunten zijn:
– Iedere dag begint om 8.30 uur met een opstartmoment van 15 minuten (actualiteit/lezen/etc.) en duurt tot 15.30 uur
– Ruimte voor keuze-uren
– Lesuitval bestaat niet. Bij ziekte van docenten kunnen onderwijsassistenten bijspringen.
Leerlingen werken met een eigen weekplanner, die stellen ze op in overleg met hun mentor. In eigen tijd of bij uitvallende lessen kunnen leerlingen met een weekplanner zelf verder werken.

De basis voor de leerlingen is een grote leerwerkruimte, waar bijvoorbeeld twee vwo-groepen bij elkaar zitten. Leerlingen krijgen in kleine groepen maximaal 15 minuten instructie in een kleiner lokaal, en gaan dan weer terug naar de leerwerkruimte.

Er zijn vier soorten instructie: verplichte instructie, keuze-instructie, ad-hoc (verlengde instructie rondom hoge tafels met krukken), ingeblikte instructie (in elo).

Ouders hadden wel moeite met de ingeblikte instructie en dachten dat het een verkapte bezuiniging was (“straks halen jullie leraren helemaal weg!”). Uiteraard is dat niet het geval.

Leerlingen willen vooral meer doen. In keuzewerktijd (KWT) krijgen ze afhankelijk van niveau vier mogelijkheden aangeboden: remediaal werken (alleen bijspijkeren/achterstanden); leren in stilte; groepswerk onder leiding van docent of talenttijd.

Tot nu toe kent KWT alleen nog de eerste mogelijkheid als aanbod. Volgend schooljaar 2014-2015 gaat Connect College al deze vier mogelijkheden voor de hele school invoeren: iedere dinsdag en donderdag een uur op inschrijving. Nu gaat het nog per week, straks per module begeleid door een startgesprek bij de module met de eigen mentor (wat heb je nodig i.p.v. ‘makkelijke keuzes’). Uitgangspunt is dat de leerling kiest en de mentor begeleidt.

Het idee achter de talenttijd is dat juist door leerlingen te motiveren in brede zin, je hen ook beter kunt motiveren voor reguliere lessen. Leerlingen konden aangeven wat zij als talenten zien, daar probeert de school het aanbod op af te stemmen, zoals koken, drama, Cambridge Advanced of Spaans voor beginners.

Het begin was erg wennen voor alle betrokkenen. Ouders waren heel kritisch over een leerwerkruimte met 50 leerlingen. Daarom heeft de teamleider in het begin iedere vrijdag met leerlingen besproken wat er nog beter kan.

Zo kregen ze reacties van leerlingen die zeiden dat het systeem wel beter is, maar dat ze het niet leuk vinden, omdat ze nu ‘op school veel actiever moeten zijn’. Na een half jaar gaven leerlingen aan dat het wekelijkse gesprek niet meer nodig was, en dat ze wel naar het team toe zouden komen wanneer het nodig was. Gaandeweg merkten de leerkrachten zelfs dat leerlingen niet meer terug wilden: “als jullie terug gaan naar het oude systeem, dan gaan we van school af!”.

Alexandra Smeets vertelt over de aparte trainingen die zij de leerlingen gaf. “In de nieuwe setting hebben zij nieuwe vaardigheden nodig zoals plannen, feedback geven en ontvangen, opbouwende kritiek geven naar elkaar en docenten, communiceren en samenwerken. Daar plukken we nu de vruchten van.”

Een interessant ontwikkelpunt is dat docenten het moeilijk vinden om hun rol van kennisoverdrager, die het hele leerproces van een leerling stuurt, los te laten en te accepteren dat een leerling het soms zelf af kan of geen verdere instructie nodig heeft.

Als dit besef eenmaal de ruimte krijgt, kan differentiëren steeds verder vorm gaan krijgen. De teamleider is degene die docenten aanmoedigt om te experimenteren met verschillende rollen en onderwijs geven op maat, zonder dat de angst voor tegenvallende leerresultaten in de weg staat.

Uitbreiding van de keuzewerktijd van één naar de vier genoemde mogelijkheden staat voor komend jaar al op het programma. Voor daarna staat er nog een extra mogelijkheid op het wensenlijstje: verdieping in de vorm van extra stof voor een vak. Verdere uitbreiding van talenttijd over de hele school is ook een wens: idealiter biedt Connect College alle talenttijd bij elkaar aan, van VMBO (basiskader doet het nu al volop) en havo tot aan vwo. Nu wordt dat nog gescheiden aangeboden.

De docenten zijn stap voor stap meegenomen in het proces. Een kernteam heeft de details uitgewerkt. Het moeilijkste voor docenten bleek om te differentiëren, nieuwe werkvormen toe te passen en te werken met weekplanners. Leerkrachten van met lokale basisscholen benoemden hun ervaringen met differentiatie en gaven voorbeelden van kleine interventies om snel en efficiënt te differentiëren.

Ook organiseerde de teamleider voor de hele groep studiedagen, bijvoorbeeld over didactische werkvormen. Het doel is om de expertise te gebruiken en over te dragen die al op school zelf aanwezig is, zodat aan het eind van het schooljaar iedere docent minstens 10 didactische werkvormen kan toepassen in zijn lessen.

Neem iedereen stap voor stap mee in het hele proces en organiseer momenten voor feedback. De wekelijkse momenten met leerlingen gaven veel inzicht in hun ervaringen. Enkele docenten hebben al vanaf het begin met de vormgeving mee kunnen denken. Daarna is de groep steeds verder uitgebreid met docenten die wilden meedenken.

De school heeft regelmatig met ouders bijeenkomsten in de collegezaal gehouden; dat waren positief kritische gesprekken. Het onderwijs gaat er heel anders uitzien dan zij gewend zijn, het is dan ook heel belangrijk om goed in gesprek te blijven met ouders.