InnovatieImpuls Onderwijs: de kracht van innoveren van binnenuit

De visie die aan deze innovatiestrategie ten grondslag ligt, is dat innovatie niet een statisch concept is dat je van buiten de school kunt inbrengen. Het gaat om het creëren van de juiste condities van binnenuit om tot een passende innovatie binnen de eigen context te komen. Hierin leert de ervaring van IIO dat de structuur en de basisvoorwaarden van innovatie strak georganiseerd moeten worden, terwijl de inhoud van de innovatie aanvankelijk een open karakter heeft. Als er namelijk iets van innovatieprogramma’s uit het verleden kan worden geleerd, is het wel dat er geen vaste formule bestaat, omdat elke school in zijn eigen context en met eigen vraagstukken te maken heeft. Wel is er een aantal lessen te trekken uit het innovatieproces, die hieronder samengevat zijn in de belangrijkste IIO-principes. We willen hiermee meer inzicht geven in de ervaring en expertise van IIO aan anderen die zich ook bezig houden met onderwijsinnovatie en het slimmer organiseren van het onderwijs.

Vernieuwen in het onderwijs doe je niet alleen. Breng vernieuwers met elkaar in contact, zodat scholen van elkaars opgedane ervaringen en kennis leren. Binnen IIO brengen we dit netwerk van onderwijsvernieuwers en vernieuwende scholen in beweging door offline ontmoetingen te organiseren, bijvoorbeeld via de Innovatiebrigade. Maar ook online vindt veel kennisuitwisseling plaats in de vorm van filmpjes, interviews en cases van ervaringsdeskundigen. De website is een platform voor het delen van de lessen en opgedane inzichten. Alle scholen kunnen gebruik maken van het materiaal, de geleerde lessen en gedeelde handvatten.

Van elkaar leren staat aan de basis van IIO. Zo zijn de Innovatiebrigadiers een belangrijke schakel in het netwerk om gericht op andere scholen mee te denken. Innovatiebrigadiers zijn professionals uit de onderwijspraktijk die ervaring hebben met diverse vernieuwingsvraagstukken op school. Zij hebben een korte training gevolgd om hun ervaring en kennis over te dragen naar andere scholen in Nederland.

De kracht van deze brigadiers ligt in de vaardigheid om de door hun opgedane inzichten toe te passen op de innovatievraagstukken van anderen. Zo stimuleren we peer-2-peer-leren, met en door professionals uit de onderwijspraktijk.

In een school is een integrale aanpak nodig om tot een succesvol innovatieproces te komen. Dit betekent dat er gelijktijdig op alle verschillende niveaus binnen de (school)organisatie en met alle betrokkenen wordt gewerkt aan de vernieuwing. Voor een breed gedragen aanpak is samenwerking tussen leraren, schoolleiders, leerlingen, ouders en bestuurders nodig, zodat iedereen vanuit een eigen perspectief inbreng kan leveren. Bovendien vergroot een gedeeld draagvlak de kans op goede borging van de vernieuwing binnen de schoolorganisatie.

In de praktijk zien we dat een belangrijke basis wordt gevormd door de combinatie van actieve sturing door een bestuurder, een stimulerende schoolleider die de ontwikkeling koppelt aan de langetermijnvisie van de school en een docententeam die het vertrouwen krijgt vanuit hun eigen motivatie een eigen invulling kunnen geven aan het ontwerpen, ontwikkelen en uitproberen van vernieuwingen.

Bij een creatief innovatieproces denk je niet direct aan een sterke structuur, maar toch blijkt uit de IIO Experimenten dat dit een belangrijke voorwaarde is om tot (duurzame) onderwijsvernieuwing te komen. Door middel van duidelijke kaders ontstaat een duidelijke focus op het doel en wat de verwachtingen zijn. Bovendien is inhoudelijke begeleiding en kennisdeling nodig om het innovatieproces in de praktijk tot een succes te brengen. Het is belangrijk dat docenten die zich bezighouden met onderwijsvernieuwing altijd een aanspreekpunt en ondersteuning krijgen om op terug te vallen, wanneer zij obstakels in het proces tegenkomen. Verder zorgt een duidelijke ondersteuningsstructuur voor support, een netwerk waarbinnen kennisdeling kan plaatsvinden en meer betrokkenheid en eigenaarschap van de deelnemers.

In het experiment Videolessen ontwikkelen vakdocenten bijvoorbeeld nieuwe vormen van onderwijs in Docent Ontwikkel Teams, onder leiding van didactici van de Universiteit Twente. Via Videoconferencing delen docenten lesuren met collega’s op afstand, zodat kleine vakken in de lucht worden gehouden en scholen maatwerk kunnen bieden. Zo’n soort supportstructuur zorgt ervoor dat kennis makkelijker kan worden gedeeld en heeft toegevoegde waarde bij het ontwikkelen van leermiddelen en het herontwerpen van lesmodules.

Iedereen kan gebruik maken van de opbrengsten, opgedane kennis en inzichten van IIO. Zo zijn de ruim 1300 door leerlingen gemaakte instructiefilmpjes via de IIO-site vrij te gebruiken voor alle scholen in Nederland. Ook is er ruim 1200 studielasturen aan digitale leermiddelen voor de bèta-vakken ontwikkeld en vrij beschikbaar voor alle scholen in Nederland.

Dit materiaal wordt ook via bestaande netwerken en platforms gedeeld, zoals platform voor Open Leermiddelen Wikiwijs. We delen onze kennis en halen kennis van anderen in huis. Op die manier worden ervaringen met de experimenten met elkaar gedeeld, waardoor er steeds van elkaar geleerd kan worden en we gezamenlijk de (digitale) ontwikkelingen versnellen.

Alle ontwikkelde digitale leermiddelen worden continu beoordeeld en gecontroleerd op bruikbaarheid en kwaliteit door collega-docenten en leerlingen. Zo waarborgen we de kwaliteit van het materiaal wordt het leerproces van docenten gefaciliteerd. Bij vernieuwen hoort namelijk vallen en opstaan, zeker bij de ontwikkeling van nieuw lesmateriaal. Het is daarom van belang open te staan voor elkaars feedback om zo van elkaar te leren.

Vernieuwen doet elke school op zijn eigen manier, passend bij de eigen ontwikkeling en context. De ene school is misschien al heel ver in de toepassing van ICT, terwijl een andere school nog aan de basis staat. Bij (onderwijs)vernieuwingen is het vooraf nooit helemaal zeker hoe het proces zal verlopen. De reden waarmee een school een vernieuwingstraject instapt kan gedurende de looptijd veranderen. Het is dus van belang het dit proces open en flexibel te houden, door constant te blijven reflecteren en waar nodig bij te sturen.

Hierboven staan eenvoudige principes, maar de dagelijkse praktijk laat zien dat het niet altijd makkelijk blijkt om ze toe te passen. Maar als het dan lukt, levert het veel nieuwe energie en werkplezier op. Deze vijf lessen kun je zien als de handvatten waarmee binnen IIO allerlei vernieuwingsprocessen succesvol vorm krijgen.

Belangrijke onderwijstrends, zoals gedifferentieerd onderwijs en het leren van 21st century skills vragen een lerende cultuur waarin vernieuwing niet als project wordt gezien, maar als onderdeel van de werkwijze op een school. Dit begint met het begrip en draagvlak van de hele school en de wens en het vermogen om echt te vernieuwen. Dit vraagt een lerende houding en een omgeving waarin docenten het vertrouwen krijgen om te experimenteren met het ontwikkelen en toepassen van vernieuwingen.

Gelukkig hoef je dit niet allemaal zelf te doen of uit te vinden. Maak gebruik van de ervaringen van collega’s binnen en buiten de school die je hiermee kunnen helpen. Naast de 150 scholen die sinds 2010 deelnemen aan IIO bieden we ook de mogelijkheid om andere scholen te ondersteunen met hun innovatievraagstukken. Hierbij wordt de expertise en ervaring vanuit de IIO-scholen en de Innovatiebrigadiers gedeeld. Zo dragen we bij aan innovatieve vermogen van al onze scholen!