Landelijke dag IIO 26 november 2014

Hoewel de bijeenkomst een afsluitend karakter heeft, kunnen alle scholen met innovatievraagstukken begeleiding blijven krijgen van de speciaal opgeleide Innovatiebrigadiers van IIO op Maat. Zij werken immers zelf op een school en zijn deskundige onderwijsvernieuwers. IIO wordt, in opdracht van het ministerie van OCW, gecoördineerd door Kennisland en het CAOP.

De nieuwe standaard
‘IIO is de anekdotes en de aardige voorbeelden voorbij. Innoverende scholen zijn eraan toe om de nieuwe standaard te worden, de ‘normale’ staat.’ Aldus de enthousiaste dagvoorzitter Marijke Roskam (BNR Nieuwsradio). Ze is onder de indruk van de filmpjes die dertien deelnemende scholen hebben ingezonden om mee te dingen naar de IIO Award. ‘Complimenten voor de samenwerking die daaruit spreekt. Het is tijd om de behaalde resultaten om te zetten in langdurige effecten.’ 

Nationaal Icoon
Ook volgens IIO-brigadier Ed Booms is er al veel gezaaid en is het nu tijd om de zaailingen te laten groeien. Al was de aanvankelijke aanleiding het dreigende lerarentekort, de opbrengst is groter dan alleen een oplossing voor dat probleem. De vijf onderwijsvernieuwende concepten hadden volgens Booms dan ook niet misstaan in het rijtje van Nationale Iconen van 2014, tussen de gekweekte stamcellen en de hybride aardappels.

Durf te experimenteren
De resultaten tot nu toe krijgen een 8,5 in het ‘kerstrapport’ van Patrick Banis, directeur Arbeidsmarkt bij het CAOP. ‘Met die resultaten geeft het project antwoord op alle vragen van nu: echt passend onderwijs, onderwijs op maat, ICT echt inzetten en gebruiken. Het is nu zaak om door te pakken, zodat alle scholen ervan kunnen profiteren.’
Chris Sigaloff, voorzitter van Kennisland, noemt het bijzonder dat deze keer niet de gebruikelijke experts de antwoorden hebben bedacht, maar de scholen zelf. ‘De komende tijd willen we vooral ook kijken naar wat we wel aanduiden als ‘bijvangst’ en wat ervoor nodig is om daarmee verder te gaan. Denk aan mooie resultaten als de verhoogde mate van samenwerking, de durf om te experimenteren en de toenemend kritische houding van leraren. Op dat gebied is er nu zo veel op gang gekomen, laat dat alsjeblieft verder gaan.’

Lessen uit InnovatieImpuls Onderwijs
Scholen kunnen met evenveel geld meer tijd besteden aan de individuele leerling en aan onderwijsvernieuwing, zegt onderzoeker Marco Snoek (Hogeschool van Amsterdam). Hij onderzocht, in samenwerking met onderzoekers van het Kohnstamm Instituut, wat de 150 deelnemende scholen kwalitatief gezien hebben gewonnen met hun experimenten. Hij ziet dat scholen en leraren effectiever met hun tijd omgaan, dat ze tijd winnen om samen over het vak te praten. Dat raakt meteen aan een van de kritische succesfactoren: het is de kunst om het isolement van de leraar die alleen voor de klas staat, te doorbreken. Meer samenwerking en de ervaring van ‘eigenaarschap’ zijn essentieel. Snoek betrekt daar ook de andere betrokken ‘lagen’ bij: van ministerie en schoolbestuur tot ouders. De innovatie moet niet alleen betekenis en effect hebben voor leraar en leerling, maar ook voor de andere betrokkenen, op iedere ‘laag’.

Snoeks collega Arjan Heyma (SEO Economisch Onderzoek) neemt het kwantitatieve onderzoek voor zijn rekening, in samenwerking met onderzoekers van ResearchNed. Voorlopig resultaat: in bepaalde gevallen kunnen leraren meer leerlingen onderwijzen zonder dat dat ten koste gaat van de kwaliteit of de werkdruk. Heyma zegt het voorzichtig, want zijn onderzoek loopt nog.

• Download hier de samenvatting van het onderzoek ‘Impulsen voor vernieuw(en)d onderwijs’
• Download hier de factsheet over het onderzoek
• Download hier het gehele onderzoeksrapport

Helemaal opnieuw beginnen
Rob Wijnberg, oprichter en hoofdredacteur van ‘De Correspondent’, heeft ervaren dat een bestaande structuur vernieuwing in de weg kan staan. Dat geldt zowel voor de journalistiek als voor het onderwijs. Probeer te doen of je school nog niet bestaat en vraag je dan af hoe je het onderwijs opnieuw zou inrichten. Voor wie werk je? Hoe kun je het werk zodanig inrichten dat je de leerlingen optimaal bereikt?

Uit de zaal klinkt erkenning: ‘Dat is een heel goede vraag. Die stellen wij onszelf dagelijks.’

Innovatie-expeditie: SlimFit
Voor het volgende programmaonderdeel hebben alle deelnemers aan de IIO-bijeenkomst vooraf een eigen ‘expeditie’ gekozen. Een van die expedities voert over het ‘SlimFit-plein’. Verschillende scholen presenteren hier wat ze (op diverse manieren en niveaus) hebben bereikt met het innovatieconcept ‘SlimFit’ en helpen de bezoekers verder op weg.

Zo laat openbare basisschool de Torenuil uit IJsselstein zien hoe de school structureel bijna 250 taakuren wint door terugkerende evenementen en activiteiten, zoals sportdagen, de Kinderboekenweek en de komst van de schoolfotograaf, efficiënter te organiseren. De school organiseert ook het leren anders, om zo onderwijs op maat aan te bieden.

Merlijn, een school voor speciaal basisonderwijs in het Laakkwartier in Den Haag, biedt kinderen meer aandacht en ondersteuning om in hun eigen tempo en op hun eigen niveau te leren. Het kind wordt ‘eigenaar’ van het leerproces en blijkt dat ook op te pakken. Kinderen vragen er zelfs om bepaalde oefeningen te mogen doen, als opmaat voor een volgende toets. Leerlingen die van andere scholen komen, ervaren het als een hele verbetering dat ze nooit op de juf hoeven te wachten, er is altijd een ‘juf’ (leerkracht, onderwijsassistent of stagiair) beschikbaar om hen verder te helpen.

Scholen die ook met SlimFit aan de slag willen, kunnen terecht op de informatieve website www.slimfitapp.nl
Helma Hendriks, directeur van de protestantschristelijke basisscholen Beemte en Prinses Beatrix in Beemte Broekland: ‘We hebben de stap gemaakt van ‘mijn klas’ en ‘mijn kinderen’ naar ‘onze school, onze verandering en onze kinderen’. Vanaf 2012 is het innovatieconcept SlimFit helemaal doorgevoerd; de onderwijsinspectie is tevreden met de opbrengsten.’
Enkele reacties uit andere expedities
Michael Idema, geschiedenisdocent aan het Atlas College in Hoorn leidt de workshop voor de expeditie over het innovatieconcept ‘Leerlingen voor leerlingen’. Daarin maken ouderejaarsleerlingen instructiefilmpjes voor jongere leerlingen. De filmpjes voor en door leerlingen hebben een dubbel effect. Leerlingen die uitleg geven, gaan zelf de stof ook beter begrijpen.

Jan Jaap Jaap Wietsma, NLT-docent op het Greijdanus in Zwolle en verbonden aan de Universiteit Twente, vraagt zich af wat het Jeugdprogramma Klokhuis van de instructiefilmpjes zou vinden! 

Tijdens de expeditie ‘Ontwikkeling naar gepersonaliseerd leren’ van Alexandra Smeets en Cynthia Veerman van het Connect College in Echt, blijkt dat de collegialiteit door gepersonaliseerd leren sterk kan toenemen. ‘We hebben de kans gegrepen om het onderwijs te vernieuwen en we ervaren nu ook minder werkdruk’.  

IIO Award
Welke school heeft zich met een IIO-concept het meest ontwikkeld? Dat is een van de vragen die de jury zich heeft gesteld voor de uitreiking van de IIO Award. Juryvoorzitter Tanja Jadnanansing (Tweede Kamerlid PvdA) vertelt dat er nog veel meer criteria golden, zoals: wat is de impact op de rest van het onderwijsveld? Hoe betrokken zijn de leraren? Wat doet de school met de geleerde lessen? Hoe overdraagbaar zijn de resultaten? Staat de leerling werkelijk centraal? Dat laatste punt heeft ook bij de jurybeoordeling een doorslaggevende rol gespeeld: jurylid en scholiere Safae Zaaj kreeg bij het stemmen het laatste woord. Safae vond het niet makkelijk: ‘Er waren zoveel goede ideeën, die wil ik ook op mijn school!’

Nadat de zaal de filmpjes van de genomineerde scholen heeft gezien, komt de verlossende uitslag:

1.     Winnaar Christelijk College Schaersvoorde uit Aalten heeft met de inzet van (het innovatieconcept) Videolessen van een probleem een kans gemaakt, met een sterke wisselwerking tussen actoren van buiten en binnen. De school zet het onderwijs van de 21^e eeuw op het podium, aldus Jadnanansing.
2.     Het Picasso Lyceum uit Zoetermeer is volgens de juryvoorzitter een lichtend voorbeeld van hoe je het zelf vroeger op school graag gehad zou willen hebben. Beleid en praktijk komen hier bij elkaar, de filosofie van het concept Onderwijsteams leeft op de hele school en is een combinatie van hoofd, hand en hart.
3.     Wittering.nl. uit Rosmalen is een SlimFit-school. Trefwoorden van Jadnanansing: ‘Fantastisch, doelgericht leren, uitdagend, een eigen manier, lef en samenwerken op deze basisschool.’

Bekijk hier de filmpjes van de alle scholen die kans maakten op de IIO Award. 

Mensenwerk
Alida Oppers, directeur-generaal primair en voortgezet onderwijs van OCW, overhandigt de IIO Award aan dolblije vertegenwoordigers van Schaersvoorde, met felicitaties en complimenten voor het inspirerende filmpje.
Volgens Oppers is innovatie vooral mensenwerk en het begint met ambitie, de behoefte om iets anders te gaan doen. Steeds meer scholen maken ruimte om zichzelf uit hun vaste stramien te verlossen. Met veel mooie opbrengsten als gevolg. Het is zaak dat dit een doorgaande beweging wordt. Gelukkig zijn de 150 deelnemende scholen geografisch mooi verspreid over het land, dat maakt het makkelijker om de opgedane kennis door te geven. Het ministerie gelooft in innovatie van ‘onderaf’. De rol van het ministerie is om randvoorwaarden te scheppen en af en toe een duwtje in de rug te geven.

De toekomst
Hoe wordt onderwijsvernieuwing de standaard en wat is daarvoor nodig? Dat is de leidende vraag voor de paneldiscussie met: 

• Helga Bongers (leraar en unitleider obs Op ’t Hof);
• Dick Helders (directeur Arentheem College);
• Alida Oppers (directeur-generaal primair en voortgezet onderwijs van OCW);
• Paul Rosenmöller (voorzitter vo-raad);
• Liesbeth Verheggen (algemeen secretaris AOb);
• Simone Walvisch (vicevoorzitter po-Raad);
• de zaal via twitter.

Ieder panellid schudt met gemak drie kritische succesfactoren uit de mouw. Een greep: ambitie, durf, de leerling centraal, de docent cruciaal, na veel praten vooral doen en volhouden out of the box-denken, inspirerend leiderschap, een onderzoekende houding en goed nadenken over wat precies het verschil maakt voor de kwaliteit van het onderwijs. Dick Helders pleit ook voor het loslaten van het jaarklassensysteem, waar SlimFit een goed voorbeeld van is.

Meer aanbevelingen
Panelleden vinden elkaar in de wens om onderwijs en arbeidsmarkt beter op elkaar af te stemmen: leer dezelfde taal, kijk wat bedrijven nodig hebben en welke kwaliteiten het kind heeft. Maak zichtbaar en erken wat de leerling doet, het kind dat op het vmbo een vak leert, verdient daar evenveel waardering en positieve aandacht voor als de havo- en vwo-leerling.
Maak duidelijk en bespreek goed waar je als school voor staat en wat je doet om je doel te bereiken. Volgens Simone Walvisch willen ouders kunnen kiezen tussen verschillende scholen, met een duidelijk ander karakter.

Nog een tip uit de praktijk: voer omgekeerde tienminutengesprekken: laat ouders, als partners in het onderwijs, vertellen hoe het thuis gaat. Liefst met de leerling erbij.

Dagvoorzitter Marijke Roskam neemt haar eigen verantwoordelijkheid: ‘De media moeten meer aandacht besteden aan deze goede opbrengsten voor het onderwijs. Laten we daarop toasten.’

• Het programma
• De foto’s en cartoons
• De Innovatie Expeditie
• De IIO Award
• Het kwalitatieve onderzoek
• Het Twitteroverzicht