Secretaris-generaal van OCW op bezoek bij IIO-school het Picasso Lyceum

6 oktober, de Dag van de Leraar. Hans van der Vlist, secretaris-generaal van OCW, brengt met een aantal ambtenaren een werkbezoek aan het Picasso Lyceum in Zoetermeer. Deze school werkt al tien jaar actief aan onderwijsvernieuwing; daarom haakte het in 2010 aan bij de groep vo-scholen die met het IIO-innovatieconcept ‘Onderwijsteams’ is gaan experimenteren.

Van der Vlist en ook de ambtenaren spreken met docenten en leerlingen, de rector en de afdelingsleider havo/vwo.

Onderwijs op maat

Waarom is de school aan de slag gegaan met Onderwijsteams? Volgens rector Jeroen van Grunsven staat dit concept het dichtst bij de opvattingen van de school over het geven van onderwijs op maat. Grotere groepen leerlingen werken in een gezamenlijke ruimte aan hun opdrachten nadat zij in kleinere ruimtes instructies hebben gehad. ‘Het werken met onderwijsassistenten en met ICT biedt de ruimte om voor – momenteel – 15 tot 20 procent van de leerlingen onderwijs op maat te geven. We delen kennis en ervaringen met negen andere scholen uit het Zo.Leer.Ik!-netwerk en we kijken daarbij ook over de grens. Uit het Zweedse Kunskapsskolan halen we veel inspiratie omdat zij vooral op het gebied van personalisering een stuk verder zijn.’

Lex van den Nieuwenhuizen begeleidt alle scholen die experimenteren met Onderwijsteams. ‘Het Picasso Lyceum heeft aangetoond dat IIO-Onderwijsteams een concept blijkt te zijn dat mogelijkheden biedt voor gepersonaliseerd leren. Een slimme samenwerking tussen docenten en onderwijsondersteuners creëert ruimte om kleine groepen leerlingen apart te begeleiden en onderwijs op maat aan te bieden.’

Samenwerken in domeinen
Vol bewondering lopen de gasten door het in frisse kleuren geschilderde schoolgebouw. Van der Vlist roemt de openheid van de ruimtes en het gemak van het kunnen sparren en samenwerken in eigen docentenwerkruimtes. Leerlingen kunnen de docenten gemakkelijk vinden voor korte coachingsgesprekken en op hun beurt houden docenten overzicht over alle leerlingen die in het domein op de computer of met behulp van een tablet aan het werk zijn.

Bij het domein Mens & Maatschappij aangekomen, werken in de grote lesruimte leerlingen in groepjes of individueel achter computers opdrachten uit. In een instructieruimte krijgen 15 leerlingen uitleg over de opdrachten. Dit domein draait om de samenhang tussen de vakken aardrijkskunde, geschiedenis, economie, maatschappijleer en maatschappijwetenschappen. ‘Dat integreren van vakken doen we ook bij de andere zes domeinen zoals voor de vakgebieden talen, cultuur en exacte vakken’, vertelt afdelingsleider Richard de Boef.

Onderwijsondersteuners onontbeerlijk
‘Hoe ervaar jij jouw rol binnen Onderwijsteams?’, vraagt Van der Vlist aan domeinassistent Tarim Suurland. ‘Toen ik hier zeven jaar geleden begon, zag ik dit werk vooral als een bijbaantje’, vertelt Tarim. ‘Langzaamaan raakte ik gegrepen door het docentenvak. Van het kopiëren van werkboeken en andere gemakkelijke activiteiten groeiden mijn taken uit tot het meedenken in sectieoverleggen en het mee-organiseren van excursies.

Mijn hart ligt bij het coachen van leerlingen en daarom pas ik goed in het concept Onderwijsteams, ook nu ik de opleiding tot docent heb gevolgd en voortaan in die functie bij de school werk.’ Als vervanging van Tarim trekt de school een nieuwe onderwijsondersteuner aan.

De onderwijsondersteuners werden eerst overstelpt met vragen voor ondersteuning door alle docenten. Nu is dat gestroomlijnd en zorgt één docent per domein voor de werkverdeling. In het domein Mens & Maatschappij starten alle medewerkers ’s ochtends in de docentenwerkruimte en maken zij samen een dagprogramma.

Flexibiliteit
Hoe ziet het flexibele onderwijsprogramma van leerlingen eruit? Thomas is topzwemmer en mist door zijn zwemtraining twee ochtenden les en volgt daardoor een aangepast programma. Freya doet als mavo 3-leerling versneld examen in Engels en Frans zodat ze meer tijd heeft om haar andere vakken goed af te ronden en door te stromen naar de havo. Zonder instructie van de docent gaat ze in de domeinruimte zelfstandig aan de slag. Ze maakt alle reguliere toetsten. Haar docent monitort haar vorderingen.

Gymnasiumleerling Timo is blij dat hij op zijn eigen hoge tempo door de lesstof heen kan gaan. Hij werkt zelfstandig, samen met een andere snelle leerling, in een aparte ruimte. Enkele vakken zoals gym en handvaardigheid volgt hij met zijn hele klas. Thuis heeft hij dan voldoende tijd voor zijn hobby’s zoals het bouwen en programmeren van een robot voor de wedstrijd Lego League met andere leerlingen van school. Het motto van het Picasso Lyceum is duidelijk te zien: ‘Onderwijs op maat voor jou!’

Maatwerk in het onderwijs betekent ook dat leerlingen die meer uitleg nodig hebben die in kleine groepjes aangeboden krijgen. Zittenblijvers krijgen flexibele programma’s waarbij ze feitelijk in twee klassen zitten: voor de vakken met een onvoldoende score maken ze een planning wat ze dat schooljaar gaan leren. En met hun ‘oude’ klas doen ze mee aan de andere vakken. Als roosters elkaar overlappen, overleggen ze met de docent welke lessen ze wanneer volgen. Van de docenten vraagt dit zeer flexibele onderwijsmodel nieuwe competenties. Zij moeten differentiatie in grote klassen vormgeven. Daarom krijgen zij scholing in coaching en andere vormen van ondersteuning.

Grenzen oprekken
Rector Jeroen van Grunsven vertelt dat de school tegen de grenzen aanloopt van wat het nu met onderwijs op maat kan doen. Nog een stap maken betekent dat de hele organisatie daarin moet meegroeien. Ook het vervolgonderwijs zal zich flexibeler moeten instellen op een ander toelatingsmodel om de doorstroom te waarborgen. Als leerlingen op meerdere niveaus examenvakken afronden (bv. 2 vakken op havo- en de rest op vwo-niveau) dan vergt dat een ander model van toelating, bijvoorbeeld met het houden van entreetoetsen zoals dat in Engeland gebeurt. ‘De afgelopen jaren is er al meer wettelijke ruimte voor flexibel onderwijs gekomen zoals een ruimere onderwijstijd en eerder examen in vakken kunnen doen. Het valt me op dat andere scholen die mogelijkheden nog onvoldoende kennen. Ik krijg vaak vragen van collega-rectoren’.

Casusbespreking
Roel Endert, plv. directeur vo bij OCW, vraagt tijdens een afsluitend gesprek met docenten en de schoolleiding wat nodig is om hun vernieuwende werk goed te kunnen blijven doen. Dat zijn vijf punten:

• Tijd om met elkaar na te denken over wat je wilt bereiken en hoe je dat kunt doen. Tijd hebben om vaker ‘out of the box-brainstormsessies’ te houden. Als docent willen we gehoord worden en willen we binnen de kaders samen met het management bedenken hoe we het onderwijs vormgeven.
• Scholing. Docenten geven zelf aan welke scholingsbehoefte ze hebben en op dat vlak gebeurt al veel zoals het volgen van een verdiepingscursus coachen en opbrengstgericht werken. De docenten willen nu nog meer focussen op het hele leerproces.
• Netwerken voor inspiratie en samen optrekken met andere scholen. Veel is nog nieuw en je leert en ontdekt met elkaar.
• Goede betaalbare digitale leermiddelen om optimaal te kunnen differentiëren. Het Picasso Lyceum wil samen met de andere Zo.Leer.ik!-scholen een eigen leerportaal laten bouwen, een ingewikkeld proces.
• Bespreken van knelpunten en inzicht hebben in de mogelijkheden. Soms lopen we tegen dingen aan, waar de wet- en regelgeving geen uitsluitsel geeft of belemmeringen opwerpt. Dan helpt het om regelmatig contact te hebben met OCW, de inspectie en andere scholen over concrete casussen.
• De laatste tip van rector Jeroen van Grunsven aan het ministerie is om scholen actiever op de hoogte brengen van de ruimte die wet- en regelgeving biedt aan maatwerk in het onderwijs. Er is nu al veel meer mogelijk dan scholen denken.